جستاری بر روز جهانی آب

براساس مصوبات نشست مجمع عمومی سازمان ملل در سال ‪ ۱۹۹۲‬میلادی، هر سال دوم فروردین ماه(بیست و دوم ماه مارس) روز جهانی آب نامگذاری شده است.

امسال نیز در سومین سال از دهه بین‌المللی "آب برای زندگی"، قرار داریم.

روز جهانی آب در حالی برگزار می‌شود که دبیرکل سازمان ملل در آستانه این روز اعلام کرد: هم اکنون ‪ ۷۰۰‬میلیون نفر در سراسر جهان از کمبود آب رنج می‌برند و این تعداد تا سال ‪ ۲۰۲۵‬میلادی به سه میلیارد نفر خواهد رسید.

"بان کی مون " اظهار داشته است : کمبود آب می‌تواند طبیعی ، اقتصادی و بنیادی باشد و طی زمان و مکان تغییر کند.

به گفته وی ، وضعیت آب در جهان بی‌ثبات است و نیاز به رویکردی منسجم و پایدار برای مدیریت منابع آب بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود.

آب منبعی طبیعی،کمیاب، حیاتی وکالایی ارزشمند درتوسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها است که در اشکال مختلف مصارف آن اعم از شرب وبهداشت،کشاورزی، صنعت و زیست محیطی قابل جایگزینی با ماده دیگری نیست.

به علاوه تحقق توسعه پایدار در کشورها، منابع مناسبی از آب را طلب می‌کند که نبود آن توسعه را با محدودیت مواجه می‌سازد.

ایران نیز به عنوان کشوری واقع در منطقه خشک و نیمه خشک جهان با روند رو به رشد جمعیت، عدم تناسب زمانی و مکانی بارشها، رشد روز افزون مصارف آب، در آینده نزدیک با چالشها و معضلات جدی در زمینه تامین آب رو به رو خواهد شد که برای خروج از این چالشها به عزم و اراده ملی جهت تحقق مدیریت منابع آب نیاز است.

آنچه مسلم است مدیریت جامع منابع آب بر پایه همکاری و مشارکت تمام سطوح و لایه‌های اجتماعی بنا می‌شود. در این فرآیند از افراد و شهروندان گرفته تا سازمانها و نهادهای دولتی باید همگی با تعهد و آگاهی اجتماعی نسبت به این مهم توجه کنند.

توجه به امنیت آبی و مدیریت موزون و پایدار منابع آب و بخصوص با تاکید سازمان علمی ، فرهنگی و آموزشی ملل متحد "یونسکو" به عنوان بحران جدی جهان در سالهای آینده، ضروری است.

بررسیهای متخصصان نشان می‌دهد که با توجه به روند مصرف و محدودیت منابع اب ، اغلب کشورهای جهان در سالهای آینده به نوعی با بحران کم آبی مواجه خواهند شد.

در همین راستا سازمان یونسکو اعلام کرده است که‌بحران آب برزندگی، بهداشت و تغذیه مردم تاثیر مستقیم خواهد گذاشت و در ‪ ۲۰‬سال آینده به طور متوسط میزان دسترسی مردم به آب یک سوم کاهش خواهد یافت.

اکنون "بحران آب" همانند بحرانهای اجتماعی و سیاسی که ریشه انسانی دارد در برنامه‌کاری سازمان یونسکو قرار گرفته است. جامعه بین‌الملل نیز در بیش از ربع قرن اخیر با توجه به پیش بینی بحران آب با سرمایه‌گذاری و برگزاری همایشهایی در تلاش برای یافتن تدابیری برای رفع این بحران بوده است.

افزایش جمعیت، بی‌توجهی به آلودگی منابع و عدم رعایت مصرف آن از جمله عوامل تشدید این بحران بوده است و امروزه همزمان با افزایش تقاضای آب ، میزان ذخایر چشمه‌ها و منابع آبی به شدت در حال کاهش است.

براساس پیش بینی کارشناسان، در سال ‪ ۲۰۵۰‬میلادی در‪ ۴۸‬کشور جهان که نزدیک به دومیلیارد نفر جمعیت خواهندداشت، هر فرد سالانه فقط به یک هزار مترمکعب آب برای نوشیدن، اب صنعتی و سد دسترسی خواهد داشت.

هم اکنون نزدیک به دو سوم کشورهای جهان با مشکل کمبود آب مواجه هستند که در بین آنها، کویت با دارا بودن سرانه ‪ ۱۰‬مترمکعب منابع آبی، یکی از کشور -های فقیر به شمار می‌رود.

امارات متحده عربی با ‪ ۵۸‬مترمکعب، باهاماس با ‪ ۶۶‬مترمکعب، فلسطین ‪۵۲‬ مترمکعب،قطر ‪ ۹۴‬مترمکعب، مولداوی ‪ ۱۰۳‬مترمکعب،لیبی ‪ ۱۱۳‬مترمکعب و عربستان سعودی با ‪ ۱۱۸‬مترمکعب از جمله کشورهای فقیر از نظر منابع آب در جهان محسوب می‌شوند.

براساس استانداردهای بین‌المللی، کشوری که سالانه کمتر از ‪ ۵۰۰‬مترمکعب آب برای هر نفر از شهروندان خود اب در اختیار داشته باشد ، از نظر منابع آبی فقیر محسوب می‌شود.

نروژ با ‪ ۸۵‬هزار مترمکعب آب برای هر نفر در سال پر آب‌ترین کشور جهان است. در مراحل بعدی می‌توان از کشورهای کانادا با بیش از ‪ ۹‬هزار مترمکعب، نیوزیلند با بیش از هشت هزار مترمکعب، گویان با بیش از هشت هزار مترمکعب، ایسلند بابیش از شش هزار مترمکعب،گینه بابیش از سه هزار مترمکعب، سورینام حدود سه هزار مترمکعب و جمهوری کنگو با حدود سه هزار مترمکعب نام برد.

براساس بررسی‌های انجام شده از سوی کارشناسان بین‌المللی امور اب، روزانه نزدیک به دو میلیون تن آشغال ومواد زاید به رودخانه‌ها، چشمه‌ها و دریاچه- های جهان ریخته می‌شود که خود عامل اساسی به خطر افتادن منابع ارزشمند اب است.

در حالی که هر یک لیتر آب آلوده، هفت لیتر آب قابل مصرف را نیزآلوده می‌کند.

همچنین بر اساس این آمار،نزدیک به ‪ ۱۲‬هزار کیلومتر مکعب آب آلوده در جهان وجود دارد که با توجه به افزایش جمعیت، امکان دارد این مقدار آلودگی در سال ‪ ۲۰۵۰‬میلادی به ‪ ۱۸‬هزار کیلومترمکعب افزایش یابد.

همچنین با توجه به محدودیت منابع اب در جهان ، سازمان ملل در یک اقدام جدی، ضریب کیفیت آب را در کشورهای مختلف بررسی کرده است. در همین راستا، بلژیک با ضریب کیفیت منهای ‪ ،۲/۲۵‬در بین ‪ ۱۲۲‬کشوری که کیفیت آب آنها از سوی سازمان ملل درجه بندی شده، از آلوده‌ترین آب برخوردار است.

کشورهای مراکش ، هندوستان، اردن، سودان، نیجر، بورکینافاسو و روآندا از جمله کشورهایی هستند که ضریب منفی کیفیت آب آنها بسیار بالا است. در حالی که فنلاند با ضریب کیفیت مثبت ‪ ۱۰/۸۵‬بهترین منابع آب را در اختیار دارد.

کانادا، نیوزیلند، انگلیس، ژاپن، نروژ، روسیه،کره جنوبی، سوئد، فرانسه، پرتغال ، آمریکا و آرژانتین از جمله کشورهای هستند که باداشتن ضریب مثبت کیفیت آب در سطح حدود ‪ ،۱۰‬از وضعیت خوبی برخوردار هستند.

همچنین ایران از نظر ذخایر و منابع آبی با سرانه حدود یک هزار و ‪۹۵۵‬ مترمکعب در ردیف ‪ ۱۳۱‬کشور جهان قرار دارد.

در همایشهای جهانی اب همواره بر لزوم توجه دولتها به مشکل اب تاکید شده است .زیرا استفاده عاقلانه از آب می‌تواند به از میان بردن فقر در جهان نیز کمک کند.

برآوردهای سازمان ملل نشان می‌دهد که تا اواسط قرن بیست و یکم به علت آلوده شدن و هدر رفتن آبهای کره زمین ممکن است تا ‪ ۷۰‬درصد جمعیت کل دنیا، یعنی هفت میلیارد نفر با کمبود آب شیرین مواجه شوند.

سازمان ملل پیش بینی کرده است که در صورت تدابیر لازم‌در طول ‪ ۲۰‬سال آینده آب قابل مصرف برای هر انسان درجهان به دو سوم سطح کنونی کاهش خواهد یافت.

مطالعات و بررسیهای انجام شده نشان می‌دهد که ایرانیان جزو نخستین تمدن -هایی بوده‌اند که به امر حفاظت و بهره‌برداری از آبها از طریق احداث سازه -ها و تاسیسات آبی پرداخته‌اند. به طوری که مورخان، تمدن ایران باستان را "تمدن هیدرولیکی و آبی" و اخلاق آنها را "اخلاق آبی" ذکر کرده‌اند.

قدمت سازه‌های آبی در ایران به بیش از شش هزار سال می‌رسد، نهر آبیاری "سیلک " کاشان شش هزار و ‪ ۵۰۰‬سال، شبکه آب شهر سوخته زابل پنج هزار سال، نهر انتقال آب از رودخانه دز به معبد " چغازنبیل " سه هزار و ‪ ۵۰۰‬سال و سد داریوش (درودزن فعلی) ‪ ۲‬هزار و ‪ ۵۰۰‬سال قدمت دارند.

همچنین سد قوسی " ایزدخواست " نیز یکهزار و ‪ ۷۰۰‬سال، سدهای " کیارقم" و "کریت" طبس ‪ ۷۰۰‬سال، سد "سلامی خواف" ‪ ۵۰۰‬و سد "ملاقشم" ‪ ۸۰‬سال قدمت دارند.

از دهه ‪ ۳۰‬شمسی فعالیتهای سدسازی در کشور از سر گرفته شد که حاصل آن ‪ ۱۳‬سد بزرگ اما با حضور تمام عیار مهندسان خارجی در قالب مشاور، پیمانکار و سازنده تاسیسات هیدرومکانیکی بود.

در حالی که از دهه ‪ ۶۰‬و در دوران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی شاهد شکوفائی این صنعت بوده‌ایم .به طوریکه حاصل کمتر از سه دهه فعالیت خانواده بزرگ آب، بهره‌برداری از ‪ ۱۸۰‬سد بزرگ با ظرفیت ‪ ۳۰‬میلیارد مترمکعب و ‪۳۲۰‬ سد کوتاه با ظرفیت ‪ ۵۷۰‬میلیون مترمکعب است.

تعداد ‪ ۸۸‬سد بزرگ نیز با ظرفیت ‪ ۱۰‬میلیارد مترمکعب در کشور در حال ساخت است که تا پایان برنامه چهارم به پایان خواهد رسید و ‪ ۱۷۶‬سد بزرگ دیگر در مرحله مطالعه قرار دارد که ‪ ۵۴‬سد آن مراحل پایانی مطالعات مرحله دوم را می‌گذراند.

ارتقا توان و ظرفیت سدسازی در کشور به حدی رسیده است که حداقل در ‪۱۰‬ کشور دیگر دنیا طرحها و پروژه‌های آبی و برق - آبی توسط مهندسان ایرانی در حال طراحی و اجرا است.

با نگاهی به صنعت آب کشور ، اکنون مدیریت بر منابع آب و استفاده درست از این منابع از دغدغه‌های مسئولان و فعالان این عرصه محسوب می‌شود.