تصویب قانون ملی شدن صنعت نفت ایران روز ۲۹اسفند ماه ۱۳۲۹یکی از نقاط عطف تاریخ مبارزاتی ملت ایران برای کسب حق خود و بریدن دست بیگانگان از منابع و سرمایه‌هایش می‌باشد.
نقطه آغازین حرکت ملی کردن صنعت نفت ایران تشکیل مجلس چهارم درسال ۱۳۲۲ با محوریت مساله " نفت" بود.
شرایط بین‌المللی در دوره شروع حرکت ملی شدن صنعت نفت درایران به گونه‌ای بود که کشورهای مختلف به ویژه سه کشور روسیه، انگلیس و آمریکا با ارایه پیشنهادهای مختلف به‌دولت ایران درصدد کسب امتیاز نفتی از ایران بودند. از آنجا که انگلیس امتیاز بهره‌برداری از منابع نفت جنوب کشور را در اختیار داشت ، روسها درصدد کسب امتیاز منابع نفتی در شمال ایران وآمریکائیها نیز به تشویق پادشاه وقت کشور در پی کسب امتیاز نفت در ایران بودند.
مرحوم دکتر "محمد مصدق" که رهبری غیررسمی گروهی متشکل از ۱۶تن از نمایندگان مجلس چهاردهم را برعهده داشت ، با توجه به این اوضاع در اظهار نظری گفت: " به بهانه اینکه به یک کشور نفت داده شده است ، نباید به هیچ کشور دیگری امتیاز داد.در غیراین صورت این دور باطل تمامی نخواهد داشت." مرحوم مصدق در دوارن مبارزات خود برای ملی کردن صنعت نفت بارها این جمله را تکرار کرد و تاکید داشت که ایرانیان باید خود منابع نفتی کشورشان را اداره و بهره‌برداری کنند.
روحانیون برجسته وقت به‌ویژه مرحوم آیت‌الله کاشانی همواره‌تاکید می‌کردند که وظیفه هر ایرانی مسلمان آن است که از ملی شدن صنعت نفت حمایت کند. هدف مردم ایران نیز از پشتیبانی مرحوم مصدق برای ملی کردن صنعت نفت مبارزه با استعمارگران و قطع دست ایادی آنها در همه امور جاری کشور و استیفای حقوق ملیشان بود.
اهمیت حرکت ملی شدن صنعت نفت ایران را بدون در نظر گرفتن جایگاه این صنعت در عرصه بین‌المللی آن زمان نمی‌توان به درستی ارزیابی کرد.
در زمان ملی شدن صنعت نفت،ایران بزرگترین تولیدکننده نفت خام خاورمیانه بود و پس از آمریکا، ونزوئلا و شوروی سابق چهارمین تولیدکننده معتبر نفت خام دنیا به شمار می‌رفت.درآن دوران کل تولید نفت خام ایران ۳۲میلیون تن در سال معادل بیش از یک سوم مجموع تولید نفت خام خاورمیانه ( ۹۰میلیون تن در سال ) بود. از سوی دیگر ایران ۹۰درصد نفت خام مورد نیاز اروپای غربی را در آن دوران تامین می‌کرد.
لذا ناراضی بودن انگلیس از حرکت ملی شدن صنعت نفت ایران و تلاش برای برهم زدن این حق خواهی ملت ایران واضح و روشن است. شرکت نفت انگلیس در دوران تاراج منابع نفتی ایران سرمایه هنگفتی را برای خود برهم زده بود و به همین جهت به خطر افتادن منافعش در صنعت نفت ایران را برنمی‌تابید.
این کشور برای جلوگیری از به ثمرنشستن حرکت ملی شدن صنعت نفت ایران از تمام شگردهای لازم و ممکن استفاده کرد.یکی از این حرکتها، تحریم نفت ایران درنیمه اول سال ۱۳۳۰با هدف به خطرانداختن ثبات سیاسی واقتصادی کشور بود.
انگلیس به تمام خریداران نفت خام ایران هشدار داده بود که نفت ایران را خریداری نکنند.
اما دولتمردان وقت ایران در ادامه مبارزات خود با تلاش زیاد توانستند بر این حرکت موذیانه استعمارگر پیر فائق آیند. مرحوم دکتر مصدق که در آن زمان نخست وزیر بود ، برای خنثی کردن توطئه انگلیس و به منظور کسب درآمد برای کشور ترجیح داد نفت خام را با تخفیف به مشتریان بفروشد. نکته قابل توجه آن است که درآمدی که دولت مصدق با فروش تخفیفی نفت خام و فرآورده نفتی برای کشور کسب کرد دو برابر رقمی بود که "شرکت نفت انگلیس و ایران" بابت فروش سالانه ۳۱میلیون تن نفت خام به ایران پرداخت می‌کرد.
اجرای برنامه ریاضت اقتصادی با محوریت عدم اتکا به درآمدهای نفتی و تلاش برای مصرف نفت خام در داخل کشور حرکتهای دیگری بود که مرحوم مصدق برای بی‌اثر کردن تحریم نفت از سوی انگلیس انجام داد و توانست اقتصاد کشور را در آن دوره سرپا نگاه دارد.
درواقع تفکر ایجاد اقتصاد بدون نفت که اکنون در بسیاری از کشورهای پیشرفته نفتی دنیا مانند نروژ به کار گرفته شده است، ریشه در تفکر مرحوم دکتر مصدق و حرکت وی در دوران ملی کردن صنعت نفت دارد.
انگلیس دیگرتاب و تحمل زیان ناشی از ملی شدن نفت ایران را نداشت. لذا با وجود تلاش دکتر مصدق برای حفظ و پایداری این حرکت ، استعمار پیر انگلیس با توسل به نیروی انتظامی و اشغال خوزستان و در نهایت همراهی با آمریکا درکودتای ۲۸مرداد ، ۱۳۳۲ضربه‌ای را به حرکت مردم ایران وارد آورد.
اگر بخواهیم ملی شدن نفت را از بعد اداره امور یک مجموعه بدست مردم کالبد شکافی کنیم،بایداذغان کرد ادامه و کمال نسبی نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران در دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی رخ داده است. زحمتکشان صنعت نفت ایران به حق برگهای زرینی ازتاریخ این صنعت را در دوران به پیروزی رسیدن انقلاب اسلامی، جنگ تحمیلی ، بازسازی و نوسازی تاسیسات نفتی رقم زدند.
اغراق نیست اگر بگوییم ادامه حیات کشور از نظر سیاسی واقتصادی مدیون فداکاریهای کارکنان زحمتکش صنعت نفت در طول این سالها است.
تبیین روحیه خودباوری که ریشه درحرکت و تفکرملی کردن صنعت نفت و اداره امور این صنعت بدست ایرانی مسلمان دارد، سبب شده است که‌اکنون عملیات اصلی درحوزه نفت و گاز کشورهمچون اکتشاف، حفاری، توسعه ، تولید، بهره برداری، فرآورش، حمل و نقل، لوله‌گذاری و فروش نفت خام تحت مالکیت و حاکمیت جمهوری اسلامی ایران و توسط مردان شایسته و متخصص این مرزوبوم انجام شود.