مردم مبارز جنوب ایران طی دو قرن اخیر چندین بار با استعمارگران درگیر شده اند که از برجسته ترین این موارد، هجوم انگلیس در سال های 1255 و 1373 قمری است که با مقاومت شجاعانه مردم بوشهر، تنگستان، دشتی و دشتستان روبرو شدند.

به گزارش خبرنگار مهر در بوشهر، در این میان قیام جنوب در جنگ جهانی اول به رهبری رئیسعلی دلواری، زائر خضر خان تنگستانی، شیخ حسین خان چاهکوتاهی و غضنفرالسلطنه برازجانی از برجستگی ویژه ای برخوردار است که از آن همه ما به بررسی و تحلیل زندگی و قیام رئیسعلی می پردازیم.

شهید رئیسعلی دلواری حدود سال 1299 هجری قمری در روستای دلوار از توابع تنگستان دیده به جهان گشود . پدرش زائر محمد نام داشت که بعد از شهادت فرزندش ملقب به معین الاسلام شد و مادرش شهین از طایفه فولادی بود.

رئیسعلی دوران کودکی را در زادگاهش با فراگرفتن فنون رزمی، اسب سواری، تیراندازی و آموختن قرآن و ادبیات فارسی سپری کرد. از همان کودکی و نوجوانی دلیر و شجاع و در میان همسالانش از برجستگی خاصی برخوردار بود .اراده استوار و ثابت قدم در دفاع از محرومان جامعه و پاسداری از مرزهای میهن و ایمان مذهبی از همین زمان با جان او آمیخته شد و بعدها این خصایل از وی مردی مجاهد و مبارزی آشتی ناپذیر ساخت.

در کودکی  فن تیراندازی را فرا گرفت و در آن از مهارت فوق العاده  برخوردار شد، با شروع انقلاب مشروطه در حالی که بیش از 25 سال نداشت از جماعت مبارز در جنوب ایران بود، در سال 1326 و بمباران مجلس اول شورای ملی و استقرار دیکتاتوری محمد علی شاه قاجار، در بوشهر نیز کانون مقاومت علیه استبداد صغیر بوجود آمد. در مرکز آن روحانی برجسته ای چون آیت الله سید مرتضی علم الهدی اهرمی قرار داشت.

سید مرتضی علم الهدی با همکاری رئیسعلی دلواری، خالوحسین بردخونی و تفنگچی های تنگستانی و دشتی طی یک هجوم ناگهانی در سال 1327 بوشهر را از لوث وجود عناصر مستبد و وابسته به دربار محمد علی شاه پاکسازی کرده و اداره امور گمرک انتظامات ادارات را عهده دار شد. تصرف گمرک بوشهر که در اجاره انگلیسیها بود، بر دولت بریتانیا گران آمد، از این روی آنان برای تضعیف مشروطه خواهان و استمرار سلطه بر حیات اقتصادی و سیاسی جنوب ایران شروع به سرکوب عناصر انقلابی و مشروطه خواه کردند.

همزمان با توطئه های مزدورانه امپریالیست انگلیس در میان صفوف انقلابیون نیز به دلیل پاره ای تندروی های غیراصولی، شکاف ایجاد شد.انگلیسی ها از این فرصت سود جسته و ضمن بیرون راندن تفنگچی های تنگستانی و دشتی از بوشهر، سید مرتضی علم الهدی را نیز به بصره تبعید کردند.

اما رئیسعلی مردی نبود که به آسانی ازعقاید خود دست بردارد. به همین دلیل نیز فعالیت گسترده ای علیه منافع انگلیسی ها در جنوب ایران آغاز کرد و با حمله به کاروان های تجارتی آنها منافع اقتصادی بازرگانان انگلیسی را به خطر انداخت.

انگلیسی ها برای سرکوب رئیسعلی، احمد خان دریا بیگی حاکم دست نشانده بوشهر را تحریک کردند که به دلوار حمله کند. احمد خان با پشت گرمی و حمایت مالی و تدارکاتی انلگلیسی ها چند بار به تنگستان لشکر کشید و با ده ها سرباز و چندین قبضه توپ صحرایی به دلوار حمله کرد که این حملات با مقاومت رئیسعلی و یارانش رفع شد. احمد خان دریابیگی که خود نتوانسته بود ضربه موثری بر رئیسعلی وارد آورد برخی از خوانین بانفوذ تنگستان را تشویق کرد تا به دلوار حمله ببرند، این جنگ و گریز تا آستانه جنگ جهانی نخست ادامه داشت. حملات یاد شده نه تنها خللی در اراده رئیسعلی ایجاد نکرد بلکه او را در دفاع از ارزشهای اسلامی و حراست از مرزهای میهن استوارتر ساخت.

در آستانه جنگ جهانی اول، نیروهای انگلیسی که از قدرت یافتن قوای روسیه تزاری در شمال ایران نگران بودند، به بهانه حفظ و نظم امنیت با ارائه یک اولتیماتوم به دولت وثوق الدوله شروع به اشغال تدریجی جنوب ایران کردند.

این حرکات برای رئیسعلی دلواری قابل تحمل نبود و آن را نقص آشکار حق حاکمیت ملی و استقلال ایران می دانست. از این روی طی نامه هایی به مجلس شورای ملی و عملیات نجف، خواستار برخورد دولت ایران و رهبران مذهبی مقیم عتبات مقدسه شد. 

در این میان علمای نجف با ارسال پیام هایی به خوانین جنوب از آنان خواستند تا به اختلافهای داخلی میان خود پایان دهند و به ایجاد یک اتحاد ضد انگلیسی مبادرت نمایند. رئیسعلی که همواره خود را مطیع علمای دین می دانست بلافاصله دست به کار و با سفر به مناطق مختلف تنگستان و دشتی کوشید تا به اختلافات موجود میان خوانین و کدخدایان منطقه پایان دهد و آنان را علیه بریتانیا گرد هم آورد. خود نیز اختلاف و کش مکش با برخی خوانین تنگستان را به یک سو نهاد و اتحاد ضد انگلیسی با خوانین اهرم و چاهکوتاه به وجود آورد. دیری نپایید که آتش جنگ جهانی اول که از سال 1332 در اروپا آغاز شده بود به جنوب ایران سرایت کرد و آتش آن در این خطه از میهن اسلامی نیز شعله ور گشت.

علمای نجف بلافاصله علیه روس و انگلیس اعلام جهاد کردند. به دنبال فتوای علمای مقیم عتبات مقدسه، علمای جنوب ایران از جمله آیت الله سید عبدالحسین لاری آیت الله سید عبدالله مجتهد بلادی بوشهری و شیخ محمد حسین برازجانی نیز علیه قوای انگلیس واکنش مشابه نشان داده و کلیه مسلمانان را به نبرد با متجاوزین فراخواندند.

به دنبال اعلام جهاد از طرف علما و مجتهدین، رئیسعلی و دیگر مبارزین تنگستان و دشتی شروع به مبارزه با قوای انگلیس مستقر در بوشهر کردند. رئیسعلی در یورش های شبانه، ضربه و تلفات موثری بر انگلیسی ها وارد آورد. در یکی از این شبیخون ها که در دوم رمضان 1333 رخ داد، رئیسعلی دو تن از افسران بلند پایه انگلیسی را به همراه چند نفر سرباز هندی به هلاکت رساند. این اقدام رئیسعلی برای انگلیسی ها غیر قابل تحمل بود، از این روی کشته شدن سربازانش را بهانه قرار داده و در 26 رمضان شبانه بوشهر را با چهار ناو جنگ و صدها نفر سرباز به اشغال خود درآوردند.

چند روز بعد از اشغال بوشهر، نیروی دریایی بریتانیا برای نابود کردن رئیسعلی در 3 شوال 1333 با چندین فروند ناو جنگی و صدها نفر سرباز هندی و انگلیسی به دلوار یورش بردند. رئیسعلی که از پیش خبر حمله به دلوار را شنیده بود، بلافاصله اقدام به تخلیه دلوار و عقب نشینی تاکتیکی به کوه های اطراف کرد. سربازان بریتانیایی هنگامی وارد دلوار شدند که تقریبا این روستا خالی از سکنه بود. آنان خشمگینانه شروع به گلوله باران منازل مسکونی و قطع درختان خرما کردند رئیسعلی شب هنگام با حدود چهارصد نفر تفنگچی دشتی و تنگستانی به قوای انگلیسی مستقر در حوالی دلوار شبیخون زدند.

انگلیسی ها که غافلگیر شده بودند، شروع به عقب نشینی کردند که در این شبیخون حدود 60 نفر از سربازان انگیسی به هلاکت رسیدند و دهها نفر دیگر نیز مجروح شدند. همچنین یک ژنرال بلند پایه انگلیسی به دست رئیسعلی کشته شد و یکی نیز زخمی گشت.

شکست قوای انگلستان در دلوار یکی از نکات برجسته تاریخ جنگ جهانی اول در جنوب ایران به شمار می رود. پس از جنگ دلوار، رئیسعلی به حملات شبانه خود به بوشهر و پادگان انگلیسی ها افزود و با همفکری دیگر خوانین منطقه، طرح حمله سراسری به بوشهر و آزادسازی آن را پی ریزی کرد.

در یکی از این درگیری ها در شب 23 شوال 1333 هنگامی که رئیسعلی در محلی به نام تنگ صفر قصد شبیخون به قوای انگلیسی ها را داشت از پشت مورد هدف گلوله یکی از همراهان خائنش قرار گرفت ودر دم به شهادت رسید. وی هنگام شهادت حدود 34 سال داشت و تنها یک فرزند بنام غلامحسین از او برجای مانده بود. مبارزات جانانه رئیسعلی دلواری برگ زرین دیگری را در تاریخ مقاومت دلیر مردان ایران در مبارزه با استعمار رقم زد.

طی سالیان اخیر اقدامتی ارزنده در خور شأن این بزرگ مرد تاریخ جنوب بوشهر و ایران انجام شده است که تا حدودی مورد توجه مردم قرار گرفته است. برگزاری نخستین کنگره بزرگداشت رئیسعلی دلواری در سال 72 و نامگذاری چندین خیابان و میدان اصلی شهرهای بوشهر، ساخت چندین تندیس از وی و ... از جمله اقدامات بوده است که به منظور زنده نگه داشتن یاد و خاطر رئیسعلی دواری صورت گرفته است.

به همین منظور همایش ملی دو روزه ای با نام رئیسعلی دلواری امروز و فردا در شهرهای بوشهر و دلوار برگزار خواهد شد.