وقتی از حضرت امام در خصوص نحوه تشکیل حکومت اسلامی و حراست از آن را سوال کردند؟ امام می گوید: «من اشتباه مصدق را مرتکب نخواهم شد بلکه بسیج مردمی را تشکیل خواهم داد». این اولین بیان و اولین قدم در راه تشکیل بسیج مردمی است که حضرت امام سالها پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در نجف اشرف بیان فرمود.

اولین بیان، اولین قدم:
وقتی از حضرت امام در خصوص نحوه تشکیل حکومت اسلامی و حراست از آن را سوال کردند؟ امام می گوید: «من اشتباه مصدق را مرتکب نخواهم شد بلکه بسیج مردمی را تشکیل خواهم داد». این اولین بیان و اولین قدم در راه تشکیل بسیج مردمی است که حضرت امام سالها پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در نجف اشرف بیان فرمود. حجت الاسلام رحمانی این خاطره را در مصاحبه با خبر نگار صبح صادق چنین بیان می کند. با تعدادی از طلبه ها و یاران امام جلساتی را در نجف داشتیم و پیرامون حکومت شاه و جریان اعتراضات مردمی با هم گفتگو می کردیم در جمع ما حجت الاسلام شهید محمد منتظری هم بود.صحبت در این خصوص بود انقلاب به پیروزی برسد.آیا امام با این ارتش وفادار به شاه وحکومت پهلوی می خواهد از انقلاب نگهداری کند یا فکر دیگری دارد؟ اقای منتظری گفتند که من این موضوع را از امام سئوال خواهم کردکه نتیجه پیگیری ایشان این شد که حضرت امام با یک تدبیر دور اندیشانه فرمودند: من اشتباه مصدق را که به ارتش شاه تکیه کرد مرتکب نخواهم شد، بلکه بسیج مردمی را تشکیل خواهم داد. این اولین بیان واولین قدم در ایجاد و تولد بسیج مردمی بود که خود مبنای یک شجره طیبه شد:

کشجرة طیبه، اصلها ثابت و فرعها فی السماء ...

بسیج و سیر تحول آن:

نام بسیج تا تبدیل آن به نام نیروی مقاومت بسیج و «سپاه های استانی » سیر تحول خاصی را پشت سر گذاشت، پس از پیام حضرت امام خمینی (ره) در آذر ماه 1359 مبنی بر تشکیل بسیج مردمی ، شورای انقلاب در مورخ 10/12/59 « بسیج ملی » را به تصویب رسانید و پس از 2 ماه همین شورا ، سازمان های آمادگی ملی و بسیج غیر نظامی را که در سالهای قبل ( 51و 54) توسط حکومت شاه تشکیل و برای اهداف خودشان آز آن استفاده می کردند در سازمان بسیج ملی ادغام کرد. مجلس شورای اسلامی نیز در اواخر دیماه 1359 قانون الحاق سازمان بسیج ملی به سپاه پاسداران را به تصویب رساند و سازمان بسیج ملی به عنوان واحد بسیج مستضعفین به سپاه پاسداران ملحق شد. پس از آن تا پایان دفاع مقدس با همین نام زیر نظر سپاه پاسداران به ماموریت های خود ادامه داد.

در سال 1369 مقام معظم رهبری ضمن تغییر نام واحد بسیج مستضعفین به نیروی مقاومت بسیج سپاه این واحد را به عنوان یکی از نیرو های پنجگانه سپاه مشخص ماموریت های جدید آن را ابلاغ نمود. که این نام تا زمان طرح تحول ساختاری سپاه و تشکیل سپاه استانی همچنان ماهیت خود را حفظ نموده و اکنون در قالب طرح تحول سپاه منتظر آخرین تغییرات و تحول خود در سپاه های استانی و ستاد تخصصی است.

بسیج و فرماندهان:

این نهاد به مردمی زمان در فرماندهی نیز دستخوش تغییر و تحول گردید؛ اولین فرمانده آن حجت الاسلام امیر مجد بود. ولی پس از مدت قریب سه ماه بدلیل اختلافات به وجود آمده بین وی و بعضی از اعضای شورای انقلاب و بدلیل عملکرد غیر مسئولانه و سئوال برانگیزش در مسائل بسیج و ارتباط او با اعضاء دولت موقت و شخص بنی صدر ، برکنار گردید و حجت الاسلام احمد سالک به عنوان دومین فرمانده در بسیج منصوب شد، علی رغم عملکرد قوی و مثبت اقای سالک در بسیج و پیشرفت کمی و کیفی که به وجود آمد اما به واسطه اختلاف سلیقه بین فرماندهان وقت سپاه یعنی سردار محسن رضایی و آقای سالک پس از قریب 2 سال حجت الاسلام سالک ضمن شرکت در انتخابات میان دوره مجلس شورای اسلامی و انتخاب ایشان به عنوان نماینده مردم اصفهان از بسیج استعفاء کرد و واحد بسیج با سرپرستی اقای اخوان چند ماهی به فعالیت خود ادامه داد تا اینکه حجت الاسلام رحمانی در تاریخ 20/12/61 توسط حضرت امام به فرماندهی بسیج منصوب گردید. این دوران یکی از با ثبات ترین و طولانی ترین دوران فرماندهی در بسیح بود که در طول دفاع مقدس تا پایان آن با جدیت پیگیری شد و بسیج نیز به رشد و بالندگی نسبتا مطلوبی رسید، هرچند که دفاع مقدس بیشترین انرژی مسئولین بسیج را به خود اختصاص می داد اما توسعه بسیج در تمامی استانهای، شهرها و روستا ها از طرفی و وزارت خانه ها و نهادهای دولتی و مراکز اموزشی از طرف دیگر ، باعث توسعه و تقویت ساختار فرهنگ بسیج در سراسر کشور گردید. پس از آقای رحمانی ، سردار علیرضا افشار با حکم مقام معظم رهبری در تاریخ 10/12/68 به فرماندهی نیروی مقاومت بسیج منصوب و وی نیز ضمن تداوم توسعه و ایجاد معاونت ها، سازمانها و مراکز جدید در بسیج به توسعه بیشتر بسیج به تناسب نیاز های جدید انقلاب در سراسر کشور همت گماشت که مجموعه این فعالیت ها در بخش های نظامی ، فرهنگی ، اقتصادی ، و سیاسی منشاء اثر و تحولات بسیاری در ساختار و سازمان بسیج شد. سردار افشار نیز به عنوان اولین فرمانده غیر روحانی بسیج پس از 8 سال ، فرماندهی نیروی مقاومت را به سردار سید محمد حجازی واگذار نمود. سردار حجازی نیز به حکم مقام معظم رهبری در اواخر سال 1376 به فرماندهی این نهاد مردمی منصوب شد. مشارالیه ضمن تداوم فعالیت های بسیج در ابعاد مختلف با رویکرد و توجه خاص به بخش های فرهنگی ، اموزشی ، ورزشی و اقتصادی به جذب ، سازماندهی ، آموزش و بکارگیری بسیجیان پرداخت و از جمله فرماندهان موفق در عرصه فرهنگی شناخته شد. غعالیت ها و خدمات پنجمین فرمانده بسیج تا اوایل سال 1387 یعنی مقارن با انتصاب فرمانده جدید سپاه پاسداران یعنی سردار عزیز جعفری به طول انجامید تا اینکه با اجرای طرح تحول در سپاه و را اندازی سپاه های استانی ، وی به عنوان معاون هماهنگ کننده فرماندهی کل سپاه و سپس جانشین فرمانده کل سپاه منصوب شدو در این مرحله فرماندهی بسیج را سردار جعفری به عهده خود قرار داده و حجت الاسلام طائب را جانشین خویش در نیروی مقاومت بسیج برگزید، مناطق و نواحی بسیج در این تحول به سپاه های استانی ملحق و تحت فرماندهی واحد ، مستقیما به فرماندهی کل سپاه متصل و ادامه ماموریت یافتند. در ستاد نیروی مقاومت بسیج نیز ، معاونتهای در قالب نیرو های ستاد تخصصی نمسا به فعالیت خویش ادامه دادند. این تحول در بسیج و نیروی زمینی سپاه خود، منشاء اثر جدیدی است که دست فرماندهان استانی را در جهت پیشبرد اهداف سپاه ، بازگذاشته و آنان را مستقیم به فرماندهی کل سپاه مرتبط می نماید. حال با عنایت به تدبیر مقام معظم رهبری در هدایت قریب ده میلیون بسیجی ، آینده ای روشن و درخشان برای شجره طیبه بسیج و سپاه های استانی در این برهه از زمان پیش بینی می شود.

فرماندهان معنوی در بسیج:

حضرت امام در هر نهادی ، نماینده ای از خود برای مسائل عقیدتی و سیاسی منصوب می نمود، نیروی مقاومت بسیج در زمان آقایان امیر مجد، سالک و رحمانی بدلیل شخصیت روحانی آنان واینکه در مرکزیت سپاه ، علمایی همچون آیات و حجج اسلام ، شهید محلاتی ، طاهری ، خرم آبادی، فاکر، نوری ، عراقی ، موحدی کرمانی حضور داشت لذا بسیج بصورت خاص نمایندگی نداشتند تا اینکه در زمان فرماندهی سرداران افشار و حجازی بترتیب حجج اسلام فقیهی ، مصلحی و محمدی منصوب گردیده و مسئولیت هدایت عقیدتی و سیاسی پاسداران و بسیجیان در نیروی مقاومت بسیج را عهده دار شدند. و همکنون حجت الاسلام و المسلمین محمدی به عنوان نمایندگی ولی فقیه در نمسا ماموریت های نمایندگی را انجام می دهد. البته نا گفته پیداست که نمایندگی ولی فقیه در نمسا نیز بواسطه طرح تحول سپاه ، تغییراتی پیدا نموده و خواهد نمود.

بسیج و کارکردهای آن:

بسیج مستضعفان ، واحد بسیج ، نیروی مقاومت بسیج و یا سپاه های استانی و هر نام دیگری که نیرو های مردمی را بصورت سازمان یافته در جهت پیشبرد اهداف اسلام ناب محمدی(ص) بکارگیری کرده است از ابتدای پیدایش و تولدش، منشاء اثری بسیاری از برکات و خدمات شده است که بخشی از آن عبارتند از:

ایجاد امنیت اجتماعی ، حضور فعال در دفاع مقدس ، حضور فعال در عرصه های اعتقادی و سیاسی حضور فعال در مسائل فرهنگی و آموزشی، حضور فعال در عرصه سازندگی و ...

حضور بسیج در این عرصه ها به شهادت دوستان و دشمنان انقلاب باعث تنومند شدن درخت انقلاب کردیده است که هر کدام آن می تواند سرفصل کتبی باشد که در این مختصر نمی توان به آن پرداخت ولی بواسطه اهمیت آن مختصری به هرکدام از کارکردهای می پردازیم.

بسیج و امنیت اجتماعی:

از آنجایی که ماهیت بسیج یک ماهیت مردمی و حضور آنان در کوی و برزن بوده و هست لذا از ابتدای تاسیس ، یکی از عوامل مهم هدف گذاری شده نقش بازدارندگی و ایجاد امنیت اجتماعی و شهری است. بسیج در مقابل اقدامات ضد انقلاب در اوایل انقلاب بسیار موفق عمل کرد و با بر پایی پستهای ایست و بازرسی در شب و جمع اور ی اطلاعات که حضرت امام (ره) از ان به اطلاعات 20 میلیون یاد کردند. از هرگونه تحرک ضد انقلاب جلوگیری کرده و یا حداقل فعالیت های آنان را محدود می نمودند.پس از این مرحله نقش حضور بسیجیان در پایگاه های مردمی و مساجد که حضرت امام (ره) از مساجد به عنوان سنگر یاد کردند، باعث انسجام بیشتر نیروهای انقلابی و آمادگی برای مقابله با هرگونه اغتشاشات داخلی شده بود مقابله با ناهنجاری های اخلاقی در جامعه و جلوگیری از سرقت و جنایت های محلی نیز از جمله کارکردهای مهم بسیج بود که نیرو های انتظامی را در انجام ماموریت های خود یاری می کرد.

بسیج و دفاع مقدس:

یکی از ماندگارترین مقطع تاریخی بسیج، عملکرد این نهاد مردمی در دوران دفاع مقدس است، بگونه ای که به شهادت آمار و اطلاعات رسمی مراکز و نهاد ها بیشترین قشر حاضر در دفاع وبیشترین شهداء ، بیشترین جانبازان و بیشترین اسرا را بسیج تشکیل می داد. حضرت امام (ره) ومقام معظم رهبری همواره بر نقش و حضور موثر بسیجیان در دفاع مقدس تاکید داشته و آن را از مهمترین عامل حفظ و بقای انقلاب و کشور در تهاجم دشمن می دانستند. سپاه پاسدارن در تمام مقاطع زمانی و در تمام عملیاتهای جنگی همواره با تکیه بر بسیجیان حاضر در تیپ ها و لشکر ها که بیش از 70% آن را تشکیل می دانند اقدام به طراحی عملیتهای بزرگ می کرد و غالبا نیز موفق می شد. و این بود که نقش بسیج در جنگ و دفاع مقدس تاریخ ماندگار این نهاد مردمی به شماره می آید.

بسیج و توسعه فرهنگ ایثار و شهادت:

یکی از کارکردها مهم بسیج در سطح داخلی ، منطقه ای و بین المللی نیز نمود پیدا کرد نقش و جایگاه فرهنگ بسیجی بود. فرهنگ ایثار و خود گذشتگی ، جانبازی ، فداکاری ، خستگی ناپذیری ، تواضع، ادب، متانت، بردباری، ساده زیستی ، خوشرویی و صدها صفات حسنه ای که حکمت بعثت انبیاء علیهم السلام را تشکیل می داد، در بسیج می توان یافت. همه این صفات را می توان در روحیه بسیجی خلاصه کرد.روحیه ای که مصادیق آن را در اقصی نقاط جهان می توان یافت . اگر در دفتر بیانات امام (ره) و رهبری تورق کنیم، مکرر می توان از ایشان در وصف بسیجیان ، جملات تجلیل یافت، امام (ره) که هرگز اغراق در زندگی اش راه نداشت می فرمود: من بر دست و بازوی شما پیشگامان رهایی بوسه می زنم و آروز می کرد که با بسیجیان محشور شود و خلاصه انکه یکی از زیباترین ، جذابترین و موثر ترین کارکرد بسیج « توسعه روحیه بسیجی است که اثراتش از مرزهای جغرفیای فراتر رفته است.

بسیج و سازندگی:

درست است که ایجاد قرارگاه بسیج سازندگی از سال 1370 به بعد تشکیل و هم اکنون ، سالانه میلیونها بسیجی در طرحهای مختلف سازندگی کشور شرکت می نمایند اما در اصل سابقه مشارکت بسیج وبسیجیان در امور سازندگی کشور به دهه اول انقلاب و درست از زمان تاسیس جهاد سازندگی به فرمان امام بر می گردد؛ زیرا تمام ویژگی های را که بسیجیهای سپاه داشتند به آسانی می توان در نیرو های رزمنده جهادگر جهادسازندگی یافت. لذا « جهادگر» سنگر ساز بی سنگر در جبهه ها و پشت جبهه ها در روستاها و بیابان ها و جاده ها ، با همان روحیه و با همان ملاک یک «بسیجی» به امر حضرت امام (ره) در عرصه های سازندگی کشور حضور پیدا کرد و تا هم اکنون این روحیه و این سازندگی در بسیجیان وجود دارد. ساخت شهر های ویران شده در جنگ ، آبادانی و عمران روستاهای کشور ، راه سازی ، سدسازی ، دامپروری، طرح های بهداشتی و درمانی همچون «طرح پیشگیری از فلج اطفال» ، آبرسانی ، حضور در مناطق زلزله زده و سیل زده و همه و همه میسر نبود مگر اینکه در کنار این سازندگی ها یک روح و نگاه بسیجی حکم فرما می شد و با همین نگاه است که هم اکنون به فرمان مقام معظم رهبری قرارگاه سازندگی بسیج راه اندازی و در پروژه های مختلف کشور ضمن عقد قرار دادهای بزرگ با وزارتخانه ها نهاد های دولتی، قدم های بزرگی را همه ساله در عرصه سازندگی کشور برداشته و بر می دارند.نقش بسیج در عرصه های علمی ، آموزشی و ورزشی:

فعالیت در عرصه علمی، اموزشی و ورزشی ، هیچگاه برای بسیج بسته نبود، قدمت و سابقه فعالیت های علمی آموزشی و ورزشی بسیج به دوران دفاع مقدس بر می گردد، آنجا که مجتمع های آموزشی رزمندگان اسلام در جبهه ها و پشت جبهه ها با هدف جبران عقب ماندگی تحصیلی رزمندگان اسلام تشکیل و راه اندازی شد. این عرصه نیز مانند سایر موقعیت ها و وضعیت ها، محلی بود برای درخشش استعداد های خدادادی بسیجان، موفقیت در مراکز آموزشی همچون حوزه علمیه ؛ دانشگاه ها، حضور در المپیاد های علمی، ثبت اختراع های علمی، تشکیل کانون های دانش پژوهان بسیج تشکیل و راه اندازی مرکز تحقیقات و خودکفایی بسیج، موفقیت در مقاطع تحصیلی دکتری و مهندسی انواع رشته های دانشگاهی ، تنها بخشی اشاره ای گذراه به کارکردهای بسیج است. اما در عرصه ورزشی نیز بواسطه اهمیت و ضرورت حفظ سلامتی و نشاط جوانان بسیج با فراهم نمودن زمینه های مناسب بخصوص پس از اتمام جنگ ، جمعیت قابل توجهی از جوانان را وارد این عرصه نماید، هدف اول و اصلی در تشکیل مراکز ورزشی بسیج ایجاد حفظ سلامتی و نشاط و پر نمودن اوغات فراغت آنان بوده است اما موفقیت بسیجان در عرصه های ورزشی و حضور در تیم های قهرمانی ومدال آور از جمله افتخارات این نهاد مردمی است که باید در جای خود به آن پرداخت.بسیج و بینش عقیدتی سیاسی:

اعتقاد به اسلام ناب محمدی و انقلاب اسلامی به عنوان تداوم بخش را انبیاء الهی و رویکرد و توجه به نهضت سرخ حسینی و نهضت سبز مهدوی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از شاخصه های یک جوان بسیجی بوده و هست . از ابتدای تولد بسیج کمتر بسیجی را می توان یافت که بر این باور به جمع بسیج نپیوسته باشد و این اعتقاد بود که در بسیج رشد و نمو نموده و جزو مسائل لاینفک حیات و زندگی بسیجیان شد. نهاد مکتبی بسیج از همان ابتدا با انگیزه های معنوی و بصیرت سیاسی متولد شد و روند صعودی خود را تا کنون طی نموده است، توجه به مسائل اخلاقی، اعتقادی و پاسخ به شبهات دینی در جهت تقویت ریشه ها ، آموزه های مکتب اهل بیت عصمت و طهارت علیهم سلام از ویژگی های بسیج بوده است. در زمینه های سیاسی نیز چنین بصیرت، دور اندیشی و توجه به مسائل سیاسی داخلی و خارجی مشاهده می شود چراکه بسیجیان از تاریخ عبرت ها و درسهای فراوان گرفته اند . عبرت های غدیر، کربلا، مشروطه، همه و همه این پیام را برای بسیجیان تداعی کرده است که راه امام حسین علیه السلام و راه تنها بازمانده شجره اهل بیت (ع) ارتقاء سطح بصیرت و بینش سیاسی و حمایت تام از ولی فقیه و نایب امام زمان (عج) اسن که رمز پیروزی و تداوم انقلاب هم همین بوده و لذا یکی از کارکردهای مثبت و موفق بسیج، حضور در صحنه های اعتقادی و سیاسی ایران اسلامی است توجه به مسائل بین المللی و وضعیت سیاسی جهان اسلام نیز از دستور کار بسیجیان خارج نبوده و ایران اسلامی را زمینه های تشکیل حکومت جهانی اسلام به رهبری حضرت مهدی (عج) می دانند.

نویسنده:حسن شرافتی