نگاهی به "استیضاح " دولت در خانه ملت (‪(۱‬

مجلس به عنوان بارزترین تجلی گاه اراده مردم ازحق "استیضاح "وزیران برخور دار است و می‌تواند از هیات وزیران یا هر یک از وزیران در مورد سیاست ها و یا عملکرد مشخصی توضیح بخواهد. استیضاح از مهم‌ترین وظایف نمایندگان مجلس و موثرترین ابزار نظارتی در کار دستگاه های اجرایی است که علاوه بر تعامل سازنده و جدی با دولت و نظارت بر کارکرد مدیریت ارشد در بدنه اجرایی کشور، سبب پویایی و نشاط مجلس و نیز اطمینان خاطر مردم به عنوان رای‌دهندگان به نمایندگان برای انجام وظایف قانونی آنها،می شود.

در حقیقت استیضاح دولت بخشی از وظایف مهم نمایندگان در دفاع از حقوق ملت تلقی می‌شود.

نمایندگان ملت در مجلس شورای اسلامی، همچنین این اختیار را دارند که رییس جمهور را در مقام اجرای وظایف مدیریت قوه مجریه و اداره امور اجرایی کشور مورد استیضاح قرار دهند.

نمایندگان مجلس شورای اسلامی در طول هفت دوره عمر مجلس، بااستفاده از این حق خود، ‪ ۱۶‬وزیر را برای توضیح پیرامون برخی سیاست‌ها و عملکردهای آنها به مجلس فرا خواندند.

از بین وزیران استیضاح شده ، تنها ‪ ۳‬وزیر رای اعتماد نیاوردند و از ادامه کار در مقام وزارت باز ماندند.

"ایرج فاضل" وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی دولت پنجم(اکبر هاشمی رفسنجانی)، "عبدالله نوری" وزیر کشور کابینه دولت هفتم(محمد خاتمی) و "احمد خرم" وزیر راه و ترابری دولت هشتم(خاتمی)، وزیرانی هستند که به ترتیب در مجالس سوم، پنجم و هفتم استیضاح شدند و نمایندگان مجلس به "عدم اعتماد" آنها رای مثبت دادند.

از میان وزیران استیضاح شده، احمد خرم با ‪ ۱۸۸‬رای مخالف ابقا، به عنوان بیشترین رای منفی در بین استیضاح‌شدگان از مقام وزارت برکنار شد.

بیشترین تعداد استیضاح وزرا مربوط به مجلس ششم است و این دوره با چهار مورد استیضاح در صدر قرار دارد.در مجلس دوم نیز هیچ استیضاحی انجام نشد.

پس از نخستین استیضاح در مجلس هفتم و مطرح شدن استیضاح وزیر آموزش و پرورش و همچنین زمزمه استیضاح برخی وزرای دیگر دولت هشتم، "حضرت آیت الله خامنه ای " رهبر معظم انقلاب با ارسال نامه ای خطاب به رییس مجلس شورای اسلامی فرمودند:" در شرایط کنونی که ماه های آخر ماموریت خطیر دولت در حال سپری شدن است استیضاح وزیران هیچ سودی برای کشور و دستگاه های مسوول ندارد و متقابلا زیان های محتمل آن بسیار و خطرات آن هشدار دهنده است."
در هفت دوره مجلس پس از پیروزی انقلاب اسلامی ، دو وزیر در مجلس اول، سه وزیر در مجلس سوم، دو وزیر در مجلس چهارم، دو وزیر در مجلس پنجم، چهار وزیر در مجلس ششم و سه وزیر در مجلس هفتم استیضاح شدند.

"آموزش و پرورش"، وزارت خانه ای است که سه بار وزیرانش استیضاح شدند و از این حیث در راس وزارت خانه‌ها قرار دارد.

بنظر می‌رسد صرف نظر از حساسیت بیش از حد این وزارت خانه ، انتظارات عموم مردم و مطالبات معلمان، باعث توجه بیشتر نمایندگان به این جایگاه برای طرح استیضاح وزیر آن شده است. هرچند که وزرای آن هربار مجددا رای اعتماد آوردند.

وزرای مسکن، راه و ترابری ، کشور، بهداشت و درمان نیز طی هفت دوره مجلس شورای اسلامی هر یک دو بار استیضاح شدند.

همچنین وزرای صنایع، معادن، پست ، ارشاد و جهاد کشاورزی در طول ادوار مجلس شورای اسلامی ، یک بار مورد استیضاح قرار گرفتند.

بررسی این آمار و تامل در وزارت خانه‌هایی که وزرایش هیچگاه استیضاح نشدند ، حکایت از این واقعیت دارد که سیاست‌ها و عملکرد وزارت خانه‌هایی که خدمات مستقیمی به مردم ارایه می‌کردند، بیش از همه مورد توجه ونظارت نمایندگان مجلس قرار گرفته است.

مقایسه آماری رای اعتماد وزرای استیضاح شده در بدو تشکیل کابینه و جلسه استیضاح آن‌ها نشان می‌دهد که بدون استثنا از میزان رای اعتماد آنها کاسته شده است.

طبق اصل ‪ ۸۹‬قانون اساسی، "استیضاح" هیات وزیران یا وزیر، با امضای حداقل ده نفر و استیضاح رییس جمهور با امضای یک سوم نمایندگان قابل طرح درمجلس است.

براساس این اصل ،هیات وزیران یا هر یک از وزرا ‪ ۱۰‬روز پس از طرح استیضاح و رییس جمهور یک ماه بعد از طرح آن باید در مجلس حاضر شوند و در خصوص مسایل مطرح شده توضیحیات کافی بدهند.

این قانون تصریح کرده است ، در صورت حضور نیافتن هیات وزیران یا وزیر برای پاسخ، نمایندگان مزبور درباره استیضاح خود توضیحات لازم را می‌دهند و در صورتی که مجلس مقتضی بداند اعلام رای اعتماد خواهد کرد.اگر مجلس رای اعتماد نداد ، هیات وزیران یا وزیر مورد استیضاح عزل می‌شود.

در هر دو صورت وزرای مورد استیضاح نمی‌توانند در کابینه ای که بلا فاصله بعد از آن تشکیل می‌شود عضویت پیدا کنند.

بند ‪ ۲‬این اصل در مورد استیضاح رییس جمهور نیز آورده است:...در صورتی که پس از بیانات نمایندگان مخالف و موافق و پاسخ رییس جمهور، اکثریت دو سوم کل نمایندگان به عدم کفایت رییس جمهور رای دادند مراتب جهت اجرای بند ده اصل یکصدو دهم به اطلاع مقام رهبری می‌رسد.

بر اساس اطلاعات مندرج در مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی ،میزان آرای وزرای استیضاح شده به شرح ذیل است:

**مجلس اول :
(وزرای کابینه در دوران نخست وزیری میر حسین موسوی،چهارمین نخست وزیر پس از انقلاب)
‪"- ۱‬شهاب‌الدین گنابادی" وزیر مسکن و شهر سازی در تاریخ ‪ ۱۳‬آبان ‪۶۱‬ استیضاح شد که از آرای به گلدان ریخته شده ، تعداد ‪ ۱۰۱‬رای مخالف برکناری ، ‪ ۷۵‬رای موافق و ‪ ۱۲‬رای نیز ممتنع بود.در نتیجه گنابادی به فعالیت خود در دولت ادامه داد.

گنابادی در ابتدای ورود به کابینه برای اخذ رای اعتماد، تعداد ‪۱۳۲‬ موافق، ‪ ۱۵‬مخالف و ‪ ۱۲‬ممتنع داشت.

‪"- ۲‬علی اکبر ناطق نوری" وزیر کشور در تاریخ ‪ ۱۵‬آبان ‪ ۶۲‬برای پاسخگویی به سوالات استیضاح‌کنندگان به مجلس رفت و در پایان بعد از رای گیری با‪ ۷۲‬رای موافق استیضاح ، ‪ ۱۴۶‬رای مخالف و ‪ ۱۳‬رای ممتنع مجددا رای اعتماد آورد و وزیر باقی ماند.

ناطق نوری در ابتدای ورود به کابینه برای اخذ رای اعتماد، ‪ ۱۷۴‬رای موافق ‪ ۶‬رای مخالف و ‪ ۶‬رای ممتنع داشت.

**مجلس دوم:
(کابینه میر حسین موسوی)
هیچ وزیری استیضاح نشد.

**مجلس سوم:
(استیضاح یک وزیر از دولت پیشین و دو وزیر از کابینه چهارمین رییس جمهور، هاشمی رفسنجانی-
یاد آور می‌شود از سال ‪ ۱۳۶۸‬با اصلاح قانون اساسی، پست نخست وزیری حذف و رییس جمهور مسئول تشکیل کابینه شد.)
‪"- ۱‬بهزاد نبوی" وزیر صنایع سنگین در تاریخ ‪ ۲۹‬مرداد ‪ ۶۸‬مورد استیضاح قرار گرفت و در جریان رای گیری، ‪ ۱۳۲‬نماینده رای اعتماد دادند ، ‪۷۳‬ نماینده مخالف ابقای وی بودند و ‪ ۲۱‬نفر نیز رای ممتنع دادند.‪ ۲۲‬نماینده نیز از رای دادن خودداری کردند. در نتیجه بهزاد نبوی وزیر باقی ماند.

نبوی وزیر کابینه میر حسین موسوی بود که رای اعتماد خود را نیز از مجلس دوم با اخذ ‪ ۱۵۹‬موافق، ‪ ۶۵‬مخالف و ‪ ۳۴‬ممتنع کسب کرده بود.

‪"- ۲‬ایرج فاضل" وزیر بهداشت در تاریخ ‪ ۲۳‬دی ماه ‪ ۱۳۶۹‬استیضاح شد و با توجه به اینکه ‪ ۱۱۵‬نماینده مخالف ادامه مدیریت وی و ‪ ۱۱۴‬نماینده موافق ادامه فعالیت او بودند ،از ادامه فعالیت به عنوان وزیر بهداشت بازماند.

در این رای گیری ‪ ۱۷‬نماینده رای ممتنع دادند.

این وزیر در بدو ورود به کابینه برای اخذ رای اعتماداز مجلس ،‪ ۱۶۵‬موافق، ‪ ۸۶‬مخالف و ‪ ۹‬رای ممتنع داشت.

‪"- ۳‬محمد علی نجفی"وزیر آموزش و پرورش در اردیبهشت ‪ ۱۳۷۱‬استیضاح شد که این طرح ‪ ۱۹۷‬رای مخالف ،ت ‪ ۱۱۷‬رای موافق و ‪ ۱۱‬رای ممتنع داشت در نتیجه محمد علی نجفی همچنان وزیر باقی ماند.

نجفی در ابتدای ورود به کابینه برای اخذ رای اعتماد از مجلس ،با ‪۱۶۰‬ موافق، ‪ ۸۶‬مخالف و ‪ ۱۲‬رای ممتنع برای نشتن بر صندلی وزارت تایید شد.

ادامه دارد...