نگاهی به تاریخچه و معماری بارگاه حضرت رقیه (س)

بارگاه ملکوتی حضرت رقیه سلام الله علیها، بنت الحسین (ع) ، ستاره سه ساله دمشق، یکی از زیارتگاههایی است که پس از مقبره حضرت زینب کبری(س) مورد توجه مذاهب اسلامی و به‌ویژه شیعیان است.

به گزارش خبرگزاری مهر، حضرت «رقیّه سلام الله»، دختر معصوم و کودک خردسال امام حسین(ع) است، که بر اساس منابع فرهنگی پیوند عمیق قلبی دیرینه‌ای میان شیعیان و خصوصاً مردم ایران‌زمین با این فرزند امام حسین علیه السلام وجود دارد.

بر اساس منابع موجود امام حسین علیه السلام، شش پسر و سه دختر داشته‌اند.
دختران ایشان عبارت بودند از: 

 1 ـ «سکینه» دختر رباب بنت امرءالقیس و خواهر حضرت علی اکبر
 2 ـ «فاطمه» دختر ام اسحاق بنت طلحة بن عبدالله
3 ـ «زینب» که او نیز خواهر فاطمه و هر دو از یک مادر بوده اند.

در برخی منابع آمده است که احتمال می‌رود رقیّه نام دیگر زینب بوده باشد; و اینکه از زینب، بر خلاف فاطمه و سکینه، نقش مؤثر و فعالی در کربلا گزارش نشده، به نظر می‌رسد وی کودکی بیش نبوده، که باید در سال 57 هجری در مدینه به دنیا آمده باشد.

در هر حال او همراه سایر اهل بیت امام حسین(ع) و زینب کبری سلام الله به اسارت درآمده و در مکانی کنار «باب الفرادیس» ـ که در آن زمان خرابه‌ای بود ـ استقرار یافت. رقیّه در این زمان سه ساله بود که بهانه پدر می‌کرد و یزید لعنة الله دستور داد سر مبارک پدر را نزد او ببرند. چون رقیه آن سر خونین را دید از غم و اندوه فراوان پس از چند روز وفات یافت.

آن معصوم را کنار آن مکان که مقبره‌ای عمومی به نام «مقبره باب الفرادیس» بود به خاک سپردند. این مقبره در شمال غربی محله قدیمی دمشق و کنار باب الفرادیس قرار داشت.

در ابتدا سلاطین ایوبی بر قبر او مقبره ای کوچک ولی زیبا ساختند; سنگ قبری که بر وی نهاده شد از سنگ موزائیک تزئین شده به‌وسیله عاج و مرمر بود که اطراف آن را ضریح زیبایی احاطه کرده بود و بر فراز آن نیز گنبد و عمارتی بنا شد.

مکان یاد شده که از همان ابتدا به صورت مسجد و مقبره بود، در سال 1125 هجری مورد بازسازی قرار گرفت و در سال 1323 هجری نیز(2) به‌وسیله میرزا علی اصغرخان امین السلطان صدراعظم ناصرالدین شاه دوباره ترمیم شد.

در آن زمان سه کتیبه سنگی در داخل حرم در سمت محراب شبستان آن دیده می‌شد. در کتیبه اول چند حدیث در فضایل اهل بیت و نام میرزا بابا مستوفی گیلانی به عنوان تعمیر کننده بقعه مقام رقیه به تاریخ 1125 هجری دیده می‌شد. در کتیبه دوم به مکان دفن ملک کامل ناصرالدین محمد که در سال 880 هجری در این مکان مدفون شده بود اشاره و بر کتیبه سوم نیز چند بیت شعر نوشته شده بود.

چون فضای این مکان گنجایش زوار را نداشت مرحوم شیخ نصرالله خلخالی در صدد توسعه مقبره و حرم برآمد; لذا خانه‌های اطراف را با کمک مردم خَیّرِ محل خریداری کرد ولی عده‌ای راضی نشدند و به همین منوال باقی بود تا در سال 1363 هجری شمسی به گفته جناب حجة الاسلام فهری زنجانی نماینده مقام معظم رهبری در سوریه، با خرید آن خانه ها امر پی‌ریزی بنای جدید حرم از سوی جمهوری اسلامی و با حضور مقامات سوریه آغاز شد.

مساحت ساختمان، حرم بیش از چهارهزار متر مربع است که ششصد متر مربع از آن صحن و فضای باز است و بقیه را حرم و شبستان آن و مسجد دیگری که در مجاورت ضریح ساخته شد تشکیل می دهند. نوع معماری که اکنون در بنای حرم بکار رفته معماری ایرانی اسلامی است. صحن مسجد که گرداگرد آن بصورت ایوانی باندازه یک و نیم متر مسقف است با ستونهای بسیار زیبای سنگی سفید و بصورت کنگره ای ساخته شده اند. گنبد آن بکلی تعویض و براساس معماری ایرانی ساخته شده و دوازده ستون مرمرین در داخل حرم آن را نگهداشته اند. گرداگرد سقف و دیواره ها نیز کاشیکاری است.

ضریح حرم که از دوران «امین السلطان» صدراعظم ناصرالدین شاه مانده بود در سال 1372 شمسی با ضریح دیگری که بوسیله چهل تن از هنرمندان برجسته اصفهانی به صورتی بسیار زیبا و تحسین برانگیز ساخته شده تعویض گردید. البته ضریح قبلی برداشته نشد بلکه در داخل ضریح جدید قرار گرفت. هر چند که این ضریح تقریباً 5/1 برابر ضریح قبلی است و بعلت بزرگی زیاد با سن حضرت رقیّه و کودکی وی تناسبی ندارد لیکن از شاهکارهای هنر اسلامی بوده و قابل تقدیر و ستایش است.

کنار حرم مطهر بازاری است که در طول تاریخ اسلامی به «سوق العماره» معروف بوده است و باب الفرادیس مذکور نیز در داخل این بازار و حدود بیست متری مقام حضرت رقیّه قرار دارد. شایان گفتن است که از سمت شمال حرم به جامع اموی نیز راه است.